Laat de vliegenmepper liggen: insecten zijn bewust
Vermorzelen of niet vermorzelen? Voor PETA-aanhangers en andere medelevende mensen die insecten en spinnen zorgvuldig vangen in bekers of humane insectenvangers en hen voorzichtig naar buiten begeleiden, is daar geen twijfel over mogelijk. Maar voor anderen betekent een onderzoek dat suggereert dat insecten bewuste wezens zijn dat de ethiek van het willekeurig doden van de dieren nog gecompliceerder wordt.
In een artikel dat is gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Proceedings of the National Academy of Sciences wordt geclaimd dat insectenbreinen, ook al zijn ze klein, dezelfde functies uitvoeren als de menselijke middenhersenen, de oude neurale kern die ons bewustzijnsvermogen ondersteunt.
Aldus de auteurs van het onderzoek, cognitiewetenschapper Andrew B. Barron en filosoof Colin Klein, beiden van Macquarie University in Australië: “Hoewel insectenhersenen en menselijke hersenen er enorm verschillend uitzien hebben ze structuren die dezelfde taken uitvoeren om dezelfde redenen, en zo ondersteunen ze hetzelfde soort eerste-persoonsperspectief. Dat is een sterke aanwijzing dat insecten en andere ongewervelden bewust zijn.”
Met andere woorden, zeggen ze, het “voelt als iets om een bij te zijn”.
Dit draagt alleen maar bij aan ons groeiende besef dat de andere wezens met wie we de planeet delen – zelfs de allerkleinste – niet alleen maar biologische robots zijn en dat ze onze aandacht verdienen.
Mieren gebruiken bijvoorbeeld ‘wiskunde’ om de snelste route van het ene naar het andere punt te vinden. Honingbijen kunnen objecten die op elkaar lijken, zoals honden of menselijke gezichten, tellen en categoriseren. Moederkrekels waarschuwen hun nakomelingen – voordat ze uitkomen – over de gevaren van spinnen, en wespen hebben langetermijngeheugens. Sociale spinnen die in koloniën leven, hebben verschillende persoonlijkheden: sommige zijn verlegen, anderen zijn agressiever. En als fruitvliegen een moeilijke keuze krijgen, nemen ze de tijd om informatie te verzamelen voordat ze een beslissing nemen.
Zelfs het meest verguisde wezen, de kakkerlak, wordt enorm onderschat door mensen.
Net als spinnen hebben kakkerlakken individuele persoonlijkheden. Onderzoekers van de Université libre de Bruxelles hebben groepen Amerikaanse kakkerlakken vrijgelaten in een helder verlichte arena met twee schuilplaatsen en hen vervolgens alleen gelaten om hun gedrag te observeren. Kakkerlakken die meer verlegen waren zochten snel beschutting, terwijl degenen die brutaler waren, meer geneigd waren hun omgeving te verkennen. Deze verschillende persoonlijkheidskenmerken kunnen helpen verklaren hoe kakkerlakken zich kunnen aanpassen en kunnen overleven in ongastvrije omgevingen, zoals het huis van een vijandig mens.
Een onderzoek uit 2010 door wetenschappers van de Queen Mary University in Londen heeft onthuld dat kakkerlakken sociale wezens zijn die met elkaar ‘praten’ over eten en er de voorkeur aan geven om in groepen te dineren. Toen hun twee identieke sneetjes brood werden aangeboden verzamelden de kakkerlakken zich herhaaldelijk rond hetzelfde sneetje in plaats van zich op te splitsen.
Kakkerlakken kunnen individuele leden van hun familie herkennen, leven samen in nauw verbonden groepen en nemen collectieve beslissingen – bijvoorbeeld over waar ze onderdak kunnen zoeken – die de hele kakkerlakkenclan ten goede komen. Als deze zeer sociale insecten gedwongen worden om alleen te leven, worden ze ziek.
Maar wat betekent dat allemaal voor de mens die de vliegenmepper vasthoudt? Het is tijd om te leven en te laten leven. Neurowetenschapper Christof Koch, die samen met mede-neurowetenschapper Giulio Tononi heeft voorgesteld dat bewustzijn in verschillende mate bijna alomtegenwoordig is, vervult daarbij een voorbeeldfunctie. Hij zegt dat hij, toen hij een in aanraking kwam met een vergelijkbare boeddhistische les “dat bewustzijn overal is” en “dat we het lijden van alle bewuste wezens moeten verminderen”, geïnspireerd raakte om zijn eigen theorie serieuzer te nemen en deze in praktijk te brengen.
Hoe doet hij dat?
“Als ik insecten in mijn huis zie, dood ik ze niet”, zegt hij.
